Spółka kapitałowa to najczęstsza forma prowadzenia dużych przedsiębiorstw, a najwazniejszą rolę odgrywa tutaj kapitał. Wejście nowego wspólnika do spółki nie jest skomplikowane – musi on po prostu odkupić udziały. A jak wygląda sprawa ról w spółce kapitałowej?
Role interesariuszy w spółce kapitałowej
Spółka to skomplikowany twór, w którym mieszają się interesy różnych osób, czyli interesariuszy, którzy mają różne motywacje oraz różne role i zakresy odpowiedzialności. Czasami jedna osoba może pełnić kilka ról, np. założyciel jest najczęściej również członkiem zarządu, tzw. founderem. Dlatego ważnym jest, aby już na samym początku dokładnie zrozumieć mechanizmy formalne (prawne) oraz nieformalne, które mogą w spółce zachodzić.
Spółka to skomplikowany twór, w którym mieszają się interesy różnych
osób, czyli interesariuszy.
Founderzy, czyli założyciele
Założyciele spółki, tak jak wcześniej wspomniano zwani często w branży startupów founderami. Są to osoby, które są pomysłodawcami i często pierwszymi inwestorami powstającym startupie. Jednocześnie są to osoby w pełni zaangażowane w rozwój produktu oraz spółki.
Najczęściej są to pierwsi pracownicy nowopowstałej firmy. Niekiedy może się zdarzyć, że do spółki dołączy wysoko wykwalifikowany członek zespołu na późniejszym etapie. Może on wówczas otrzymać udziały (lub opcje na udziały) jako współzałożyciel (co-founder). Ostatnio mocno się to jednak zmienia, więc przy pierwszych rozmowach ze spółką warto ustalić, który z founderów dołączył na którym etapie, aby uniknąć niepotrzebnych nieporozumień.
Zarząd
W przypadku spółki kapitałowej (z o.o. lub S.A.) w spółce musi zostać powołany zarząd. Jest to organ, który pełni funkcję reprezentującą spółkę na zewnątrz. Oznacza to tyle, że tylko zarząd może skutecznie podpisywać umowy, zatrudniać ludzi i w ogóle reprezentować spółkę w relacjach z innymi podmiotami, urzędami itd. Zarząd musi składać się z 1 lub więcej osób. Umowa spółki w swojej treści określa szczegółowo, ilu jest członków zarządu i jaki jest sposób reprezentacji spółki. Umowa taka może np. ograniczać reprezentację w ten sposób, że spółkę będzie reprezentowało zawsze 2 członków zarządu łącznie albo zawsze prezes zarządu jednoosobowo. Możliwości jest wiele i dlatego umowa spółki jest bardzo dobrym narzędziem dla inwestorów, mającym swoje główne zadanie jako ograniczenie ryzyka, o czym bardziej szczegółowo napiszemy we wpisie dla zaawansowanych.
Zasiadanie w zarządzie łączy się z jednym bardzo istotnym ryzykiem – odpowiedzialnością majątkową członka zarządu za zobowiązania spółki. Jest to oczywiście obwarowane określonymi warunkami, które muszą zajść i nie jest tematem tej publikacji, ale należy mieć świadomość przed podjęciem decyzji o objęciu funkcji członka zarządu, że tego typu ryzyka istnieją.
Z wyżej wymienionych powodów inwestor bardzo rzadko zajmuje miejsce w zarządzie. Taką sytuację traktuje się raczej jako dodatkowe uprawnienie kontrolne w formie “prawa do powołania członka zarządu” przygotowane na awaryjne sytuacje, np. kiedy sprzedaż rośnie znacznie wolniej niż w biznes planie. Inwestor wówczas zajmuje miejsce w zarządzie, tylko jeśli strony tak się umówią.
Prokurent
Ciekawą funkcją w polskim prawie jest instytucja prokurenta, czyli inaczej pełnomocnika, który to może reprezentować spółkę w bardzo szerokim zakresie. Zakres ten jest ograniczonym uchwałą powołującą go na stanowisko prokurenta albo też postanowieniami umowy spółki. Prokurent funkcjonuje praktycznie na takich samych prawach jak członek zarządu. Bardzo ważną rzeczą odróżniającą te stanowiska jest, co do zasady brak osobistej odpowiedzialności prokurenta za zobowiązania spółki. Tutaj też odsyłamy do szczegółowej konsultacji z prawnikami odnośnie możliwych rozwiązań i scenariuszy.
Rada nadzorcza
Rada nadzorcza to organ, który reprezentuje interesy spółki oraz jej właścicieli. Jej główną funkcją jest stały nadzór nad działalnością spółki. Członków rady nadzorczej wybiera na określoną kadencję z reguły zgromadzenie wspólników. Szczegóły reguluje umowa lub statut spółki.
W przypadku spółki z o.o. powołanie rady nadzorczej jest opcjonalne. Mogą o tym zdecydować właściciele w umowie spółki. Z reguły robi się to przy podmiotach, które posiadają więcej inwestorów, a prowadzą działalność na większą skalę.
W przypadku spółki akcyjnej powołanie rady nadzorczej jest obligatoryjne i wynika z kodeksu spółek handlowych. Członkowie rady nadzorczej mogą (ale nie muszą) pobierać wynagrodzenie za swoje usługi.
Inwestorzy
Inwestorzy, to inaczej współwłaściciele spółki, czyli osoby, które posiadają udziały lub akcje danego podmiotu. Nie mogą oni ingerować w bieżące funkcjonowanie spółki (ale mogą prosić o wgląd w dokumenty finansowe itp. w przypadku spółki z o.o.). Inwestorzy mają prawo do udziału w walnym zgromadzeniu (udziałowców lub akcjonariuszy), prawo do dywidendy (jeśli spółka generuje zysk, a zgromadzenie zdecyduje o jego wypłacie) oraz do rozporządzania posiadanymi przez siebie udziałami lub akcjami. Prawa te mogą być w istotny sposób ograniczone lub rozszerzone, więc przed jakąkolwiek inwestycją należy gruntownie zapoznać się z umową (sp. z o.o.) lub statutem (S.A.) spółki, aby zobaczyć, jak wygląda stan formalny i jakie ewentualne zmiany są konieczne do wprowadzenia.
Praktyka biznesowa jest z reguły taka, że w momencie inwestycji przyjmowany jest nowy tekst jednolity umowy spółki.
